HẠNH PHÚC
Lê Quý Long
Hạnh phúc là niềm ước mơ và khao
khát của mọi người. Ai chưa có được, thì chạy kiếm. “Chạy kiếm” là chính đáng,
chứ không thể chậm trễ. Nhưng, nhiều người “chạy” chưa đúng đường; “kiếm” chưa
đúng chỗ hoặc chưa đúng cách. Cứ ngỡ hạnh phúc ở trong giàu sang, mãi chạy theo
con đường ấy, kiếm hoài chẳng ra! Người đã giàu sang, muốn giàu sang hơn nữa,
hoặc lo sợ một ngày nào đó, “mất đi” những gì quí báu trong tay mình. Muốn thêm mà không được; lo sợ mất cái mình
đang có… là những nỗi khổ! Kẻ nhận thấy mình không thể giàu sang được, nảy sinh
gian tham, lừa đảo, trộm cắp, cướp giựt… Ngỡ hạnh phúc là quyền lợi, là địa vị,
dốc sức chạy theo con đường nầy, tìm mãi cũng không thấy! Người đã được địa vị
cao, có nhiều quyền lợi lớn, nhưng quyền lợi không thể kéo dài, địa vị rồi cũng
“ra đi”… họ cảm thấy buồn và đau khổ; kẻ chưa có được hoặc không thể có được,
đem lòng ganh tỵ, tìm cách quậy phá, sát hại… Ngỡ hạnh phúc là tình yêu, là lạc
thú… tìm mọi cách “ăn chơi”, dẫn đến chỗ suy đồi, tội lỗi và có khi phải nhận
lấy những căn bệnh hiểm nghèo! Một văn hào người Pháp, ông Albert Camus, đã xót
xa cho họ: “Không có gì thảm thương hơn cuộc sống của một người có hạnh phúc”.
Phải chăng, ông xót xa cho sự nhầm lẫn của những hạng người nói trên, ôm vào
lòng một mớ phức tạp mà đinh ninh đó là những hạnh phúc!
Thế hệ đi trước, thế hệ đàn anh của
chúng ta, nếu mãi nhầm lẫn về hạnh phúc, sẽ thất vọng, khổ đau. Sự thất bại của
chúng ta hôm nay, ảnh hưởng không tốt cho thế hệ trẻ, chúng sẽ bi quan, thất
vọng… sẽ đi tìm những thú vui tạm bợ, dù biết nguy hiểm, để gọi là an ủi: có cô
“bán thân”, có cậu “quên đời”, thậm chí có kẻ tuyệt vọng, quyên sinh! Nhưng,
nếu tất cả chúng ta đều ý thức đúng đắn về hạnh phúc thì rất dễ dàng có được
hạnh phúc. Gương “yêu đời” của chúng ta sẽ cảm hóa được thế hệ trẻ và để lại
cho chúng những kinh nghiệm sống tốt đẹp mà chúng ta đã gặt hái được, cho đàn
em thấy rõ, đâu là ý nghĩa của cuộc sống, đâu là những ưu đãi tràn đầy đang chờ
đón con người.
Vậy, hạnh phúc là gì và ở đâu? Hạnh
phúc đang ở trong ta, trong lòng ta, trong tâm hồn bình yên của mỗi một người.
Thực tế và rất thực tế, mọi người
đều có và đang có hạnh phúc. Trong ta, có hai loại hạnh phúc: hạnh phúc tự
nhiên (béatitude) và hạnh phúc tự tạo (bonheur). Hạnh phúc tự nhiên, với từ ngữ
“tự nhiên (béatitude)”, cho chúng ta thấy đây là một loại hạnh phúc được ban
tặng mà không cần có sự góp sức của con người và cũng không cần chờ ý kiến có
muốn nhận hay từ chối, đó là hạnh phúc được
làm người. “Làm người”, nếu
không phải là hạnh phúc, thì trên mặt đất nầy, bạn muốn làm cái gì để được toại
nguyện? – Không muốn làm người, một người anh hùng tài ba miền Đông Á, văn hay
võ giỏi, muốn “làm cây thông đứng giữa trời mà reo”; một nhà thơ xứ Tây Âu xưa,
muốn “làm tảng đá bên dòng suối để nghe tiếng nước róc rách”; một nhà triết học
có nhiều tham vọng chốn Trung Đông (khoảng thế kỷ thứ tám), muốn “làm Thượng Đế
để thống lãnh loài người”…! Nhưng “muốn” chỉ để nói lên tâm trạng nhất thời,
một thoảng ngông đùa giải trí, chứ có bà mẹ nào sắp sinh con lại không muốn đứa
bé chào đời được “bình thường” như bao đứa bé bình thường khác. Người mẹ rất
sung sướng có được một đứa con bình thường. “Làm người”, không những là hạnh
phúc mà còn là nguồn hạnh phúc của người khác.
Hai là hạnh phúc tự tạo. Với từ ngữ “tự
tạo (bonheur)”, cho chúng ta hiểu loại hạnh phúc nầy do ta “tạo” nên và dễ bị
đánh mất, nếu không biết nâng niu, giữ gìn. Hạnh phúc tự tạo, không hẳn là giàu sang, không hẳn
là quyền cao thế rộng và cũng không hẳn là được
ngồi trên đỉnh cao của tình yêu lứa đôi… mà hạnh phúc là sự bình yên trong tâm hồn.
Bạn là người giàu sang, có quyền cao, thế rộng, có tình yêu tốt đẹp… nếu trong
tâm hồn không được bình yên, chắc chắn bạn không cảm thấy có hạnh phúc. Ngược
lại, bạn nghèo khổ, vất vả… nhưng có được sự bình yên trong tâm hồn, lúc bấy
giờ, bạn sẽ nhận ra điều ấy. Nhà nhân chủng học người Pháp, ông Yves Coppens,
đồng nhận xét với chúng ta, nhưng có kiểu nói như khó thực hiện: “Hạnh phúc là
sự thăng bằng trong đầu óc”; ông Philippe Dlerm thì đơn giản hơn: “Hạnh phúc là
sự hài hòa, là sự thanh thản…”. Còn các nhà tâm lý học, xã hội học khắp thế
giới, sau khi đã dày công nghiên cứu và trao đổi với nhau, đưa ra kết luận (kết
luận rất phù hợp với nhận thức của chúng ta): “Sự bất an trong lòng là nỗi bất
hạnh to lớn nhất”.
“Bình yên trong tâm hồn” ở đây, không
đồng nghĩa với “phải bằng lòng với số phận mình” (contentus sua sorte) như tư
tưởng thủ phận của những người cổ đại La Mã; không đồng nghĩa với “biết đủ thì
đủ” như lời khuyên của những người Á Đông xưa và cũng không phải “loại bỏ những
nhu cầu” thiết yếu trong đời sống để được “nhẹ tay”… mà “bình yên” trong ý thức
mới, ý thức cầu tiến có trách nhiệm, trong công bằng và tình người.
Muốn được “bình yên trong tâm hồn”,
trước hết phải chu toàn bổn phận mình (trong yêu thương và công bằng), bổn phận làm cha mẹ,
làm con cái, vợ chồng; làm học trò, làm thầy cô giáo; làm công nhân viên, làm
cấp lãnh đạo; làm dân, làm nhà cầm quyền… và bổn phận làm người. Chu toàn như thế nào, không cần nhắc lại ở đây nữa, ai cũng
“biết rồi”. Thứ đến, tạo cho mình 3 tinh thần cao quí: Biết thông cảm với những
thiếu sót của kẻ khác, biết tha thứ những lỗi lầm của họ và biết dắt dìu những
người non yếu quanh ta. Các đức tính tốt đẹp khác sẽ từ đó mà sinh ra.
Cố gắng hết mình để chu toàn bổn phận, kết quả thế nào là việc khác. Không chu
toàn bổn phận, lương tâm bị ray rứt; “chu toàn” thiếu yêu thương và công bằng, lương tâm bị dày
vò… không thể có sự bình yên trong tâm hồn. Những thiếu sót của người khác, ta
không biết thông cảm; những lỗi lầm của họ, ta không chịu tha thứ, mãi trách
móc giận hờn… làm sao tâm hồn bình yên được! Không kịp thời dìu dắt, khuyên bảo
những đứa trẻ non dại; không kịp thời đưa tay vói đỡ những người già yếu, tật
nguyền bên ta (khi điều kiện có thể), chẳng may họ gặp phải những chuyện không
lành, lương tâm ta sẽ bị ám ảnh và ân hận mãi, đánh mất bình yên trong ta. “Dìu
dắt”, không những là một tinh thần cao quí mà còn là một bổn phận nữa.
Dĩ nhiên, của cải vật chất rất cần cho
đời sống, nhưng phải biết tích góp trong công bằng và với lòng nhân ái. Nếu của
cải bạn có được qua gian tham, lừa gạt hoặc cướp giựt trên tay người khác…bạn
chẳng sung sướng gì! Của cải vật chất chỉ là phương tiện sống. Của cải có nguồn
gốc không tốt hay là sử dụng vào những mục đích không tốt, sẽ làm cho bạn đau
khổ. Địa vị trong xã hội cũng vậy, là vinh dự và là trách nhiệm, là bổn phận.
Có được địa vị nào là do bạn đủ tài đủ đức, chứ không phải do mưu đồ, thủ đoạn
để chiếm lấy, đó mới là vinh dự, đáng được vui và đáng được tự hào. Dù cương vị
nào, bạn cũng phải ra sức chu toàn bổn phận mình cùng với các cộng sự, trong công bằng và trên
nền tảng tình người. Ta làm việc với lòng nhân ái, với
tình người, chắc chắn mọi việc sẽ có kết quả tốt đẹp, lòng ta cảm thấy vui và
nhiều người khác cũng được hưởng nhờ.
Khi “công nhận hạnh phúc đích thực là
sự bình yên trong tâm hồn”, bạn dễ dàng nhận được hạnh phúc và cũng dễ dàng
mang hạnh phúc đến cho những người chung quanh, nhất là những đám trẻ “ăn
chơi”, những kẻ quậy phá, thích sát hại… Những hạng người nầy do mù quáng mà
“hận đời”, muốn trả đũa, muốn báo thù… Nhắc nhở cho họ thấy “trả đũa”, “báo
thù”… dù có căn nguyên, cũng chẳng dễ gì được và có được chăng nữa cũng chẳng
bao giờ được yên lòng. Cách “trả đũa, báo thù” dễ thành công nhất, dễ đem lại
sung sướng cho lòng mình và cho mọi người, là thông cảm và tha thứ.
Nhưng “bình yên” thế nào được, bạn nghĩ
thầm, khi hãy còn đầy dẫy những công việc chồng chất chung quanh!
Bạn là nhà lãnh đạo, là người điều hành
ư? - Rất vinh dự với người đời. Địa vị càng cao, vinh dự càng lớn thì trách
nhiệm càng nặng nề. Bạn phải lo liệu, tính toán để chu toàn bổn phận mình. Bạn
chỉ vất vả chứ tâm hồn đâu có gì ray rứt, ân hận… để phải mất bình yên. Bạn là
công nhân viên, là thương gia, là nông dân… “chu toàn bổn phận mình”, bạn có
“cực khổ” chứ không đau khổ. Bạn đang thiếu ăn, thiếu mặc? – Tích cực làm việc
hơn nữa và một khi nhiều người nhận thức đúng đắn về hạnh phúc, chắc chắn sự
“kiếm sống” của bạn sẽ không khó khăn lắm như bây giờ. Và, ngày hòa bình được
lập lại (không khó, sau đây có hiến kế), mọi sự sẽ tốt đẹp như lòng mong muốn.
Chiến tranh không còn, vốn dự trữ cho quốc phòng không cần thiết nữa. Lấy đó mà
lo cái ăn cái mặc cho những người đang thiếu; sử dụng sức trai trẻ vào lao động,
sản xuất ra nhiều của cải, không để “ngồi giỡn đạn đùa bom suốt tháng ngày” như
trước đây. Những nơi dư thừa của cải (chắc chắn là có dư thừa), giữ lại làm gì
cho phí, chuyển đến biếu cho những chỗ đang cần. Súng đạn, biến thành sắt thép
để xây thêm trường học, bệnh viện; xe tăng, tàu chiến… biến thành máy cày, máy
xới, biến thành phương tiện chuyên chở lương thực, thuốc men cho nhau. Sức
người, sức của đã dư thừa, ngành y dược sẽ được
đầu tư nhiều hơn, bệnh tật sẽ được chữa lành. Một tương lai tươi sáng đã mở ra,
những băn khoăn của bạn không còn lý do để tồn tại.
Cũng có thể, bạn cho đây là một ý kiến
tương đối chấp nhận được hoặc “tạm mượn” để mua vui cho cuộc sống, bạn cứ thực
hiện theo tinh thần của mình. Mang niềm vui “tạm bợ” nầy chia sẻ với những người
bên cạnh, bạn sẽ thấy vui nhiều hơn và cứ như thế, nhân rộng, dần dần bạn sẽ
nhận ra đã có được một niềm vui thực sự trong lòng, chứ không phải là một “ý
kiến” suông, một ước mơ suông.
Ngoài ra, những người có nghệ thuật
sống, cũng dễ dàng tìm được hạnh phúc cho mình, dù trong bất cứ tình cảnh nào:
sống có niềm tin, có lý tưởng hoặc có một đam mê trong sáng nào đó…
Bạn đã ý thức rõ, ý thức đúng đắn về
hạnh phúc, nhưng tâm hồn không phải lúc nào cũng được bình yên. Thỉnh thoảng
cũng có những lo âu, những buồn phiền… Không nên lấy làm lạ, trên đời không có
gì tuyệt đối. Sự tuyệt đối sẽ làm bạn nhàm chán. “Nhờ” có đau khổ bạn mới thấy
giá trị của hạnh phúc. Nhờ có màu đen bạn mới biết thế nào là màu trắng. Không
những “đời là bể khổ” mà còn là một “trời hạnh phúc”nữa. Đời không những đẹp
như một bài thơ, như một bức tranh mà đời còn đẹp như một bản nhạc nữa, nghĩa
là phải có “lúc trầm, lúc bổng”.
Tóm lại, bạn cố gắng chu toàn bổn phận
mình trong công bằng và trách nhiệm, trong nhiệt huyết và tình người. Biết
thông cảm với những thiếu sót của kẻ khác, biết tha thứ những lỗi lầm của họ và
phải biết dắt dìu những người non yếu bên ta… lòng bạn sẽ được thanh thản, tâm
hồn bạn sẽ được bình yên, đó là hạnh phúc, hạnh phúc đích thực của con người.
(Trích sách Tin vui
của bạn, xb 2009, tg Lê Quý Long)